Skansen Parowozownia w Kościerzynie

Kościerzyna, małe miasteczko leżące w sercu Kaszub, nie posiada wielu zabytków. Koloryt miasta tworzy nie tylko średniowieczny rynek z neogotyckim ratuszem, kościoły, dziewiętnastowieczne kamieniczki, zamek starościński, ale i zapewne Muzeum Kolejnictwa, które powstało na miejscu prężnie działającej niegdyś parowozowni.

Na przestrzeni wieków Kościerzyna była zawsze węzłem komunikacyjnym. To właśnie tu krzyżowały się ważne szlaki biegnące z północy na południe. Dlatego też od roku 1885 działała w Kościerzynie kolej. Jej znaczenie wzrosło po podjęciu decyzji o budowie portu w Gdyni, ponieważ wtedy właśnie włączono Kościerzynę do magistrali Śląsk - Gdynia. Położenie zaś miasta przy ważnej trasie kolejowej poprawiło jego sytuację gospodarczą.

Na rozwój kolei w Kościerzynie wpłynęło dużo czynników. Stopniowy wzrost ludności miasta w XIX wieku, podniesienie Kościerzyny do rangi powiatu, długi okres pokoju, powstawanie większej liczby zakładów produkcyjnych, a zwłaszcza otwarcie bekoniarni, z której towary przewożono drogami żelaznymi do Gdyni a stamtąd do Anglii, sprawiły, że w mieście rozpoczęły się prace remontowe i budowa nowych torów kolejowych oraz modernizacja hal naprawczych.

PAROWOZOWNIA KOÅšCIERZYNA

Dzieje kościerskiej parowozowni sięgają dziewiętnastego wieku. Niestety dokładna data rozpoczęcia jej działalności nie została odnotowana w archiwach. Przyjmuje się, więc rok 1885 za jej debiut, ponieważ wtedy to, do Kościerzyny dotarła kolej i zgodnie z zasadami obowiązującymi w Kolejach Pruskich zbudowano parowozownię zwrotną.

Rozbudowa węzła na początku dwudziestego wieku zwiększyła rolę parowozowni, która do roku 1920 nosiła nazwę Berent. Na przełomie stycznia i lutego została wyzwolona spod władzy pruskiej i przejęta przez polską załogę, otrzymując nazwę Kościerzyna. Wtedy była to parowozownia wachlarzowa z 10 lub 11 stanowiskami przystosowanymi do obsługi parowozów lekkich.

Te maszyny, wraz z parowozownią pracowały w ruchu lokalnym, prowadząc obsługę węzła i wychodzące z niego linie kolejowe. Kiedy w 1928 roku oddano do eksploatacji odcinek magistrali węglowej Bydgoszcz-Kościerzyna, przeniesiono istniejące warsztaty kolejowe z Kościerzyny do Szlachty.

Wiązało się to z utratą 500 miejsc pracy, co nie mogło pozostać dla miasta bez znaczenia. W budowie był następny odcinek magistrali Kościerzyna-Gdynia. Władze miasta uznały, iż lokalizacja nowych warsztatów kolejowych w Kościerzynie jest ze wszech miar wskazana. Pod koniec 1928 roku Rada Miejska zdecydowała wysłać delegację do Ministra komunikacji i Zarządu Budowy Kolei w Bydgoszczy z petycją o wybudowanie w Kościerzynie warsztatów kolejowych. W styczniu 1929 roku sprawa budowy warsztatów kolejowych dwukrotnie omawiana była na posiedzeniu Rady Miejskiej, a 18 stycznia 1929 roku Rada podjęła decyzję o przekazaniu nieodpłatnie 50 ha gruntu na budowę warsztatów. Wtedy to rozebrano starą parowozownię, a na przekazanym przez miasto gruncie wybudowano nową halę wachlarzową z elektryczną obrotnicą. Zamiast starych parowozów zaczęto naprawiać tu i obrządzać maszyny nowsze, większe i silniejsze.

W okresie międzywojennym parowozownia ta nie była jednostką samodzielną. Na mocy reformy przeprowadzonej w roku 1933 z parowozowni trzeciej klasy stała się parowozownią pomocniczą i podlegającą jednostce gdyńskiej do roku 1938. Od tego roku eksploatację magistrali węglowej przejęło Polsko-Francuskie Towarzystwo Kolejowe, które do obsługi jej północnej części, tj. odcinka Bydgoszcz-Gdynia, wybudowało własną parowozownię w Kapuściskach Tranzytowych- obecnie Lokomotywownia Bydgoszcz-Wschód.

Kościerska parowozownia została zakwalifikowana jako stacja trakcyjna i podporządkowana stacji Bydgoszcz Główna a jej rola spadła wyłącznie do obsługi ruchu lokalnego.

W tej roli przetrwała do wybuchu drugiej wojny światowej.

Po przejściu pod panowanie niemieckie w dniu 1 listopada 1939 roku została podporządkowana lokomotywowni Danzig Vöf (obecnie Gdańsk południe) i przywrócono jej pruską nazwę Berent. Wtedy obsługiwała parowozy przypisane temu zespołowi. Sytuacja ta miała miejsce do dnia 8 marca 1945 roku, kiedy to Kościerzyna została wyzwolona z okupacji niemieckiej. Jednak w wyniku walk parowozownia została zniszczona, i dopiero rok później odbudowano ją i uruchomiono stację trakcyjną. W dniu 1 lutego 1948 roku w jej miejsce powołano Parowozownię Pomocniczą Kościerzyna. Prowadziła ona przeglądy okresowe, naprawy między pociągowe, obrządzanie oraz prace warsztatowe. Kościerzyna posiadała własne drużyny trakcyjne oraz parowozy.

Do roku 1977 podlegała Gdyni, następnie w latach 1977-1983 pod Zajączkowo Tczewskie, a od roku 1984 do roku1991 była samodzielną jednostką jako lokomotywowni drugiej klasy.

Kościerska jednostka została zlikwidowana 1 kwietnia 1991 roku i przekształcona w Zamiejscowy Oddział Eksploatacyjny, który do 1 listopada 1992 wykonywał prace remontowe.

Od tego dnia zarządzeniem naczelnego dyrektora Północnego Okręgu w Gdańsku, pana Dominika Adamka, został utworzony Skansen PKP Kościerzyna.

SKANSEN "PAROWOZOWNIA KOÅšCIERZYNA"

Obecnie Skansen "Parowozownia Kościerzyna" jest placówką muzealną prowadzoną przez Zakład Taboru w Gdyni. Od 1996 roku dyrektorem kościerskiego muzeum jest Pan Jan Reclaw.

To właśnie tu zatrzymał się czas dla najlepszych lat polskiego kolejnictwa. W tym historycznym miejscu powracają wspomnienia z niezwykle bogatych dziejów dróg żelaznych Polsce.

Wszystkie budynki skansenu są świetnie zachowane i pochodzą z 1929 roku. Początkowo na ten teren sprowadzono ciężkie eksponaty z likwidowanej parowozowni w Elblągu. Z czasem eksponatów przybywało, dochodziły kolejne parowozy i lokomotywy. Obecnie muzeum posiada 81 egzemplarzy starych lokomotyw, wagonów i przelotową halę.

W salach ekspozycyjnych możemy zobaczyć niespotykane już urządzenia, narzędzia, elementy starych mechanizmów. Każdy z eksponatów skansenu "Parowozowni Kościerzyna" posiada swoją niepowtarzalną historię.

Znajdują się tam parowozy, które są ostatnimi z istniejących, jak na przykład PU29-03, czy pamiętający czasy powstania II Rzeczypospolitej, Twl-90. Warto tu również wspomnieć o najstarszym eksponacie, którym jest parowóz OK-1 z 1915 roku. Skansen posiada także nietypowe pojazdy kolejowe. Wśród nich jest wagonik kolejki wysokogórskiej, w czasach swej świetności wspinający się na Kasprowy Wierch. Można też obejrzeć ?wąskotorówkę?, jak też kolejkę, która kiedyś kursowała w berlińskim metrze.

Ważnym elementem funkcjonowania skansenu były do niedawna przejazdy parowozem "Costerina", kursującym w latach 1996-1999 w okresie letnim na trasie Kościerzyna-Gdynia-Kościerzyna. Jeszcze kilka lat temu pociągi retro złożone z czynnych parowozów i wagonów z dawnych lat, wyruszały ze skansenu do Braniewa, na Hel i festiwal w Mrągowie. Szkoda, że tego nie udało się zachować. Byłaby to zapewne świetna atrakcja turystyczna promująca nasze miasto.

Kościerskie muzeum jest ewenementem w skali kraju. Podobne tego typu obiekty to: Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, Skansen Taboru Kolejowego Chabówka, Skansen Jaworzyna Śląska, Parowozownia Wolsztyn oraz Skansen Taboru Kolejowego Zduńska Karsznice.

Niewątpliwie Skansen "Parowozownia Kościerzyna" jest niezwykle ciekawą atrakcja turystyczną, prezentującą stary tabor i fascynujace dzieje dróg żelaznych w Polsce, ale i także dumą naszego miasta i całych Kaszub.